مطالعه تنوع فیتوشیمیایی، ژنتیکی و مورفولوژیکی گیاه دارویی نسترن کوهی (rosa canina l.) در ایران

نسترن کوهی از گیاهان دارویی ارزشمند متعلق به تیره رُزاسه است. میوه نسترن کوهی بدن را در برابر عفونت ها مقاوم می کند و برای دستگاه گوارش مفید است. این آزمایش به منظور بررسی صفات فیتوشیمایی، مورفولوژیکی و ژنتیکی نسترن کوهی در 60 منطقه از 16 استان کشور طی سالهای 1389-1392 انجام شد. در این مطالعه از 11 صفت مورفولوژیکی میوه و گل برای ارزیابی روابط بین توده های نسترن کوهی در ایران استفاده شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان دادند که تفاوت در فاکتورهای مورفولوژیکی میوه در سطح احتمال 1% معنی داری بود. تجزیه gge biplot نشان داد بهترین مناطق به لحاظ حداکثر وزن میوه مناطق ir36، ir13 و ir3 بودند. بر اساس تجزیه خوشه ای نمونه ها به 4 دسته تقسیم شدند. بر اساس دندوگرام حاصله کلیه توده های جمع آوری شده در جنوب غرب ایران در یک دسته قرار گرفتند. عدم وجود تطابق در تجزیه خوشه ای و قرار نگرفتن توده های که از مناطق مشابه جمع آوری شدند در کنار هم می تواند ناشی از تفاوت در فاکتورهای محیطی و ژنتیکی باشد. ضریب همبستگی پیرسون نشان داد میزان آسکوربیک اسید با طول و درصد گوشت میوه همبستگی مثبت معنی داری نشان داد. سایر صفات فیتوشیمیایی با ویژگی های مورفولوژیکی میوه همبستگی نشان ندادند. برای اندازه گیری میزان اسید آسکوربیک، اسید سیتریک و بتا-کاروتن میوه از دستگاه hplc و برای اندازه گیری فنول کل، کربوهیدرات های محلول کل، کاروتنوئیدها، لیکوپن و آنتوسیانین کل از دستگاه اسپکتروفوتومتر استفاده شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس برای کلیه صفات مورد مورد بررسی تفاوت معنی داری را نشان دادند. میزان آسکوربیک میوه از57/73 تا 7/2959 (میلی گرم در 100 گرم وزن تر) اندازه گیری شد. میزان اسید سیتریک از 4/852 تا 52/6586 (میلی گرم در 100 گرم وزن تر) متغییر بود. میزان فنول کل و آنتوسیانین نمونه ها به ترتیب از 39/52-8/190 (میلی گرم گالیک اسید اکی والان در گرم وزن خشک) و 59/7-8/28 (میلی گرم در لیتر سیانیدین -3- گلیکوزید) متفاوت بود. میزان کربوهیدرات کل و tss میوه به ترتیب از 92/5-8/32 و 72/11-18/40 درصد متغییر بود. بیشترین میزان بتا-کاروتن، لیکوپن و کاروتنوئید کل میوه به ترتیب 665/0، 32/0 و 097/1 (میلی گرم در گرم وزن تازه) و کمترین میزان آنها به ترتیب 049/0، 029/0 و 195/0 (میلی گرم در گرم وزن تازه) اندازه گیری شد. بر اساس نمودار چند ضلعی gge biplot، مناطق ir60 (گلستان-چهارطاغ)، ir42 (آذربایجان شرقی-بستان آباد) و ir38 (آذربایجان غربی-برهان) به ترتیب بیشترین میزان آسکوربیک اسید، سیتریک اسید و بتا-کاروتن را داشتند. ضریب همبستگی پیرسون نشان داد ارتباط بین اسید سیتریک و اسید آسکوربیک معنی دار مثبت بود. میزان لیکوپن، بتا-کاروتن و کاروتنوئید میوه ارتباط مثبت معنی داری با هم داشتند. کربوهیدرات محلول با آنتوسیانین کل، فنول کل و tss همبستگی مثبت معنی داری داشت. هم چنین همبستگی بین میزان فنول کل و آنتوسیانین کل معنی دار بود. برای تجزیه اسیدهای چرب بذر، از دستگاه کروماتوگرافی گازی (gc) استفاده شد. نتایج این پژوهش وجود 5 اسید چرب عمده به ترتیب شامل لینولئیک، اولئیک، لینولنیک، پالمیتیک و استئاریک اسید را تأیید کردند. میزان لینولئیک اسید از 79/40 تا 14/61 درصد متغییر بود. در این مطالعه تعداد نه نشانگر ریزماهوراه برای بررسی تنوع ژنتیکی توده های نسترن کوهی مورد استفاده قرار گرفت. تجزیه خوشه ای به روش upgma و بر اساس ضریب تشابه دایس ژنوتیپ ها را به هفت گروه اصلی تقسیم کرد. بیشتر توده های استان های غرب کشور در یک دسته قرار گرفتند و روابط ژنتیکی نزدیکتری داشتند. برای نمایش الگوی تنوع در بین جمعیت های مورد مطالعه، بای پلات مربوطه بر مبنای دو مختصه اصلی رسم گردید. به طور کلی نتایج تجزیه به مختصات اصلی با نتایج تجزیه خوشه ای به میزان زیادی سازگاری نشان داد. این پژوهش گسترده ترین تحقیق در زمینه تنوع ژنتیکی نسترن کوهی در ایران است. ژنوتیپ های شناسایی شده در این تحقیق می تواند در آینده در اصلاح و بهنژادی نسترن کوهی مورد استفاده قرار گیرد. نتایج این تحقیق نشان داد که میوه نسترن کوهی یک منبع غنی از آسکوربیک اسید و سایر مواد موثره است.